path: root/turkish/intro/free.wml

#use wml::debian::translation-check translation="0c8f86b057e865a544947809adb192d39c98b224"
#use wml::debian::template title="Özgür (Free) Ne Demektir?" NOHEADER="yes"

# Translators:   Recai Oktaş <roktas@omu.edu.tr>
#                Özgür Murat Homurlu <ozgurmurat@gmx.net>
# Language-Team: Debian L10n Turkish <debian-l10n-turkish@lists.debian.org>

<H1>Özgür (Free) Ne Demektir? <tt>veya</tt> Özgür Yazılım (Free Software) ile
Neyi Kastediyoruz?</H1>

<P><strong>Not:</strong> Şubat 1998'de bir grup "<a
href="https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html">Özgür Yazılım</a>"
terimini "<a href="https://opensource.org/osd">Açık Kaynak
Kodlu Yazılım</a>" terimi ile değiştirmek için harekete geçti. Aşağıdaki
tartışmada açıklanacağı gibi bu iki terim esasında aynı şeyi tarif eder.

<P>İngilizce konuşan ve Özgür Yazılım kavramına yeni pek çok insan, "özgür
yazılım (free software)" içindeki "özgür" (free) kelimesinin bekledikleri
şekilde kullanılmaması yüzünden şüpheye düşerler. Onlara göre "özgür" "bedava"
anlamına gelir. Bir İngilizce sözlük "free" kelimesi için yirmiye yakın anlam
sıralar.  Bunlardan sadece bir tanesi "bedava"dır. Geri kalanları özgürlük ve
sınırlamaların olmaması kavramlarına atıfta bulunur. Biz <em>"Özgür Yazılım
(Free Software)"</em>dan bahsettiğimiz zaman özgürlüğü (freedom) kastederiz,
fiyatı değil.

<P>Sadece kullanmak için para ödemenizin gerekmediği anlamıyla "özgür" yazılım
çoğunlukla hiç de "özgür" değildir. Böyle bir yazılımı başkalarına vermeniz
yasaklanmış olabilir ve onu geliştirmeniz neredeyse kesinlikle engellenmiştir.
Bedelsiz olarak lisanslanan bir yazılım genellikle pazarlama kampanyasında
ilgili bir başka ürünün tanıtımı için veya daha ufak bir rekabetçiyi bertaraf
etmek için kullanılan bir silahtır ve sürekli bedelsiz kalacağına ilişkin hiç
bir garanti yoktur.

<P>Gerçek özgür yazılım her zaman özgürdür. Kamuya açık (lisanssız) hale
getirilen yazılım ise birileri tarafından alınarak özgür olmayan yazılımlarda
kullanılabilir. Böylelikle yapılan herhangi bir geliştirme kamusal alanın
dışında kalacaktır. Özgür kalması için bir yazılım telif hakkı ve lisans
taşımalıdır.

<P>Konuya yabancı insanlar için bir yazılım ya özgürdür ya da değildir. Gerçek
hayat bundan çok daha karmaşık durumları içerir. İnsanların özgür yazılımdan
bahsederken neleri kastettiklerini anlamak için yazılım lisanslarının
dünyasında kısa bir gezinti yapmalıyız.

<P>Telif hakları belirli tipte eserlerin yaratıcılarının haklarını korumayı
sağlayan bir yöntem sunar.  Pek çok ülkede yazdığınız yazılım otomatik olarak
telif hakkı taşır. Bir lisans, diğerlerinin yazarın eserini (bu durumda
yazılım) onun kabul ettiği şekilde kullanmasına olanak tanır. Bir yazılımın ne
şekillerde kullanılabileceğini açıklayan bir lisans içermesi yazara bağlıdır.
Telif haklarının tam bir tartışması için: <A
HREF="https://www.copyright.gov/">https://www.copyright.gov/</A> bağına
bakabilirsiniz.

<P>Elbette, farklı koşullar farklı lisansların kullanımını gerektirir. Yazılım
firmaları mallarını korumaya bakarlar; bu yüzden sadece derlenmiş (insan
tarafından anlaşılmayan) kodları piyasaya sürerler ve yazılımın kullanımına pek
çok kısıtlama getirirler. Diğer taraftan özgür yazılım yazarları genel olarak
aşağıdaki koşulların belirli bir birleşiminin sağlanmasını gözetirler:

<UL>
<LI>Kodlarının sahipli yazılımlarda kullanımına izin vermemek. Kodlarını
herkesin kullanması için çıkardıklarından başkalarının onu çalmasını
istemezler. Bu durumda kodun kullanımı bir güven meselesidir: aynı şartlarda
davrandığın sürece kodu kullanabilirsiniz.

<LI>Yazarın kimliğinin korunması. İnsanlar eserleri hakkında büyük gurur
duyarlar ve isimlerinin bir başkası tarafından eserden çıkarılması veya eseri,
bir başkasının kendisinin yazdığını iddia etmesini istemezler.

<LI>Kaynak kodun dağıtımı. Pek çok ticari kodun problemlerinden bir tanesi
şudur ki hatalarını düzeltemez veya özelleştiremezsiniz, çünkü kaynak kodu
mevcut değildir. Ayrıca şirket sizin kullandığınız donanımı desteklemeyi
bırakabilir de. Çoğu özgür lisans, kaynak kodun dağıtımını zorunlu kılar. Bu
durum yazılımı kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirmesine izin vermek suretiyle
kullanıcısını korur.

<LI>Kendi eserlerinin bazı parçalarını içeren başka eserlerin (telif hakları
tartışmalarında böyle eserlere türetilmiş eserler denir) aynı lisansı
kullanmasını zorunlu kılmak.
</UL>

<P>Pek çok insan kendi lisanslarını yazarlar. İstediğiniz özellikleri içeren
bir lisans yazmak çok sayıda incelik içerdiğinden bu pek uygun görülmez.
Sıklıkla açık olmayan ifadeler ve birbiriyle çelişen şartlar ortaya çıkar. Bir
mahkemede haklarınızı savunacak bir lisans yazmak daha da zordur.  Neyseki,
isteğinizi muhtemelen karşılayacak önceden yazılmış lisans seçenekleri
mevcuttur.

<P>En sık rastlanan üç lisans şunlardır:
<UL>
<LI><A HREF="https://www.gnu.org/copyleft/gpl.html">GNU Genel Kamu Lisansı
(GPL)</A>. Yazılım lisansları konusunda aydınlatıcı bilgiler ve lisansın bir
kopyası <A HREF="https://www.gnu.org/copyleft/copyleft">GNU web
sitesinde</A> bulunabilir.  Bu, dünyada en yaygın şekilde kullanılan özgür
yazılım lisansıdır.

<LI><A HREF="https://opensource.org/blog/license/artistic-2-0">Artistik
Lisans</A>.

<LI><A HREF="https://opensource.org/blog/license/bsd-3-clause">BSD tipinde lisans</A>.
</UL>
<!--
Açıktır ki hiç bir yazılım lisansı tek başına herkesin ihtiyaçlarına cevap
veremez. İnsanların kendilerine için uygun lisansı seçmelerine yardımcı olmak
için bizim <A HREF="license_disc">yaygın özgür yazılım lisansları
karşılaştırmamıza</A> bakabilirsiniz.
-->

<P>Bu lisansların sahip olduğu ortak özelliklerin bazıları şunlardır.
<UL>
<LI>Yazılımı istediğiniz sayıda makineye kurabilirsiniz.
<LI>Aynı anda herhangi sayıda insan yazılımı kullanabilir.
<LI>Yazılımın istediğiniz sayıda kopyasını çıkarabilir ve istediğiniz herhangi
birine verebilirsiniz (özgür veya açık yeniden dağıtım).
<LI>Yazılımı değiştirmek konusunda hiçbir kısıtlama yoktur (belirli notları
değiştirmemek dışında).
<LI>Yazılımı dağıtmak, hatta satmak konusunda hiçbir kısıtlama yoktur.
</UL>

<P>Yazılımı satmanıza izin veren bu son madde özgür yazılım fikrine karşı gibi
görünebilir. Aslında bu onun güçlü yönlerinden biridir. Lisans, kısıtlama
olmadan dağıtıma izin verdiği için bir kişi bir kopyaya sahip olduktan sonra
onu kendisi dağıtmaya devam edebilir. Hatta bu kopyaları satmayı deneyebilir.
Pratikte bir yazılımın elektronik kopyalarını çıkarmak aslında hiç bir masraf
gerektirmez. Arz ve talep dengesi ücreti düşük tutacaktır. Satıcı, CD gibi bir
ortam üzerinde dağıtılması uygun olan büyük bir yazılım veya yazılımlar toplamı
için istediği miktarda ücret talep edebilir. Bununla birlikte, kâr marjı çok
yüksek olursa yeni bir satıcı pazara girer ve rekabet fiyatları düşürür. Bunun
bir sonucu olarak çok sayıda CD ile gelen bir Debian sürümünü düşük bir ücret
karşılığı satın alabilirsiniz.

<P>Özgür yazılım tamamıyla kısıtlamalardan yoksun olmasa da (sadece kamuya açık
yazılımlar bu özelliktedir) kullanıcıya işlerini halletmek için ihtiyaç duyduğu
esnekliği verir. Aynı zamanda da yazarın haklarını korur. İşte özgürlük
budur.

<P>Debian GNU/Linux projesi özgür yazılımın güçlü bir destekçisidir. Yazılımlar
için çok sayıda farklı lisans kullanıldığından özgür yazılıma makul bir tanım
getiren yönergeler <A HREF="../social_contract#guidelines">Debian Özgür Yazılım
Yönergeleri (Debian Free Software Guidelines - DFSG)</A> geliştirilmiştir.
Sadece DFSG'ye uyan yazılımların Debian'ın ana dağıtımına girmesine izin
verilir.